Peyzaj aydınlatması gerek konutsal gerekse kamusal dış mekanların güzelliğini inanılmaz ölçüde artırır. Bu mekanların gündüz olduğu gibi gece de kullanımına imkan verir ve peyzaja büyüleyici bir boyut kazandırır. Bir dış mekanda aydınlatma tasarımının oluşturulması için peyzajda gece görünmesi arzulanan veya görünmesi gereken bütün öğelerin belirlenmesi gerekmektedir. Ardından ışık şiddetleri ya da aydınlık düzeyleri ve teknikleri kullanılarak bu öğelerin tasarım planlanmalıdır.
Peyzaj aydınlatması güvenlik ve estetik olmak üzere iki amaca hizmet etmektedir. Bazen bir projede bu unsurların birisi diğerinden fazla öneme sahip olabilir. Ancak mümkün olan her yerde estetiğin dikte ettiği hoş görünümlü aydınlatmalarda güvenlik ögelerini de katmak gerekmektedir. İyi bir aydınlatma kompozisyonu etkin bir görsel tasarımı gerektirir. Böyle bir tasarım dikkatli bir gözlem güçlü bir hayal gücü ve kompozisyon ögelerinin uygun kullanımına dayanır. Aydınlatma kompozisyonunda aydınlık düzeyinin değişimi derinliği etkiler. Bu drumu ön görünüm , ara görünüm v arka görünüm olmak üzere üç zon dikte eder. Derinlik sağlamada genel kural arka zonda en aydınlık , ön zonda daha az aydınlık ve ara zonda ise en karanlık ışıklandırma düzeninin kurulması gerekmekte olup bu kural şu koşullarda bozulabilir. Eğer arka görünümdeki çirkin bir öğenin saklanması aydınlata derinliğin sınırlar. Bu durumda arka zon aydınlatılmayabilir. Ayrıca bir gizlilik ve duygusallık boyutunun getirilmesi yine derinliği sınırlar. Bu durumda da arka zona ışık verilmeyebilir.
Işığın şiddeti şiddetli ışık ve mutedil ışık olmak üzere iki tiptir. Şiddetli ışık bir nokta ışık kaynağından (güneş ve ampul gibi) elde edilir. Kontrastı vurgular , form, çizgi ve ve doku belirler ve bakışı dikte eder. Mutedil ışık kontrastı azaltır. Formlar , çizgiler ve dokular daha az netlikte belli olur. Genellikle hafif ışık , bulutlu gökyüzü ya da flüoresan lambaları gibi dağınık ya da doğrusal bir ışık kaynağı ile elde edilir. Bununla birlikte nokta kaynakların dikkatli kullanımı ile de gece ortamlarında hafif aydınlatma sağlanabilir.
Işığın yönü bir kompozisyonda derinliği etkilediği gibi dokuların vurgulanması bakımından da etkili olur. Tasarıma ışığın yön ve niteliğinin etkisi aşağıdaki şekilde birlikte görülür.
- Önden Aydınlatma :Bir objenin detaylarını gösterir. Bu tip aydınlatma şekiller oluşturan gölgeleri yok ettiğinden objenin görünümünü donuklaştırır.
- Arkadan Aydınlatma : Dokuyu zayıflatıp detayları yok ederken objenin şeklini göstererek aşırı kontrast meydana getirir.
- Yandan Aydınlatma : Dokuyu güçlendirir, kuvvetli gölgelerin oluşumuna neden olur.
Yukarıdaki üç yönden aydınlatmanın uygulanması ayrı ayrı her birinin üstünlüklerini bir araya getir ve objelerin ya da bütün kompozisyonun daha kolay görünmesine imkan verir. Bir ağacın aydınlatılmasında örneğin önden aydınlatma detayları gösterecek, arkadan aydınlatma formu vurgulayacak ve görünüme üç boyutluluk kazandıracaktır. Yandan aydınlatma ise dokunun vurgulanması suretiyle ilginç gövde özelliklerini ortaya çıkaracaktır.
Peyzaj tasarımında birkaç tip dengeden yararlanılabilir. Bunlar simetri , asimetri ve ritimdir. Bir peyzaj çalışmasında denge kuvvetle ifade ediliyorsa bu denge aydınlatma ile gece de korunmalıdır.
Bir planda simetri , görsel denge ve düzen sağlarken asimetri gerilime ya da harekete ve bağımsızlığa neden olur. Dolayısıyla tasarımcı simetrik bir planda dengeyi korumak için kompozisyonun bir başından diğer başına eşit bir aydınlığın sağlanmasına çalışırken asimetrik bir planda görünüm değiştirmek için daha fazla seçenek kullanmak durumunda kalır. Bir peyzaj tasarımında bir bitki y da şeklin tekrarı ritmi oluşturur. Bu tekrarlanan şekillerin aydınlatılması gözlemcinin gözünü mekan içinde bir odak noktasına yönlendirir ya da iki odak noktası arasında görsel bir halka meydana getirir.
Odak noktaları görsel bir kompozisyonun nasıl yapılacağını yönlendirir. Bir ya da birden fazla odak noktası mevcut olabilir. Bir kompozisyon geliştirilirken odak noktaları arasındaki etkileşime dikkat edilmelidir. Bir peyzaj çalışmasında ilginç üç öğeden biri en önemli , ikincisi daha az ve üçüncüsü de en az önemli ya da daha her üçü de aynı derecede önemli olabilir.
Kohezyon aydınlatma tasarımının en önemli öğelerinden birisidir. Bu ğe bütün diğer öğelerin peyzajda birbirini nasıl etkilediğini belirtir. Sadece odak noktalarının aydınlatılması noktasal bir görüntü meydana getirir. Gözlemcinin bakışlarının önem sırasına göre bir odak noktasından diğerine nasıl hareket edeceğinin düşünülmesi gerekir. Yüksek kontrastlı durumlarda bu hareket karanlık mekanların oluşumu nedeniyle keskin ve kırıklı olur. Oysa iki odak noktası arasında yapılan hafif bir aydınlatma gözün bu noktaların birinden diğerine sürekli hareketi için bir ortam ya da bağlantı oluşturur. Bu durum uzun süreli bakışlar için rahat bir kompozisyon meydana getirir.
BİR PEYZAJ ALANINDA KULLANILAN AYDINLATMA TEKNİKLERİ
- Bitki aydınlatması :Bitkinin tekstür , yaprak tipi , dallanma formu , yapak rengi,dal/gövde ve çiçeklenme özellikleri , ışık istekleri , büyüme hızı ve kış durumu gibi karakteristik özellikleri aydınlatma tekniğini yönlendirir.
- Heykel ve anıtsal obje aydınlatması :Bu öğeler bir peyzaj alanında odak noktası olarak hizmet görür. Heykel ya da anıtsal öğenin peyzaj tasarımındaki anlamının ve diğer ögeler ile ilişkisinin göz önünde bulundurularak aydınlatılması gerekir.
- Yol ve merdiven aydınlatması :Bir peyzaj alanında ulaşımın ve dolaşımın yönlendirilip gerçekleştiği yol ve merdivenlerin aydınlatılmasıdır.
- Cephe aydınlatması :Başarılı bir cephe aydınlatması sadece yapının estetik görünümünü değil ,aynı zamanda bu yapıyı tüm peyzaj dizaynı ile bütünleştirir ve rahat bir çevre oluşturur.
- Su öğelerinin aydınlatılması :Peyzaj çalışmalarında doğal dereler ,göletler , şelaleler , süs havuzları , çeşmeler ve yüzme havuzları sıkça kullanılmaktadır. Geceleyin bu öğelerin vurgulanması için yapılan aydınlatmalar mekana ayrıca değer katar. Değişik armatür seçimleriyle aydınlatma seçenekleri yaratmak mümkündür.
- İşaret levhaları aydınlatması :İşaret levhaları bir peyzaj alanının kullanımı hakkında bilgi verir , yaya ve araç trafiğini yönlendirir. Bu nedenle gece kullanılan alanlarda işaret levha aydınlatması aşırı önemlidir.